fries museum in 2022: midden in de samenleving

landelijke waardering voor grote tentoonstellingen

Museumbezoek komt landelijk gezien maar moeilijk op gang na de coronapandemie, maar het Fries Museum behaalde met 114.000 bezoekers zijn doelstellingen ruim. Dat is deels te danken aan twee hoog beoordeelde tentoonstellingen. À la campagne: het Franse licht van Maris tot Monet, over 19de-eeuwse schilderkunst, werd door bezoekers met een 8,5 gewaardeerd. NRC gaf vier sterren aan de tentoonstelling, die ‘een feestje voor het oog’ was. De Volkskrant sprak van ‘een prachtige expositie’ en De Telegraaf roemde ‘de zalen die in warm, zinderend zomerlicht baden’. À la campagne maakte deel uit van de triënnale Arcadia, de opvolger van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Dankzij de renovatie en vernieuwing van Museum Boijmans Van Beuningen verlieten werken van topschilders als Cézanne, Monet, Pissarro, Gauguin, Maris, Van Gogh, Sisley, Boudin en Weissenbruch het pas geopende depot in Rotterdam, om eenmalig naar Leeuwarden af te reizen.
In het najaar startte een grote tentoonstelling over de middeleeuwen: Vrijheid, Vetes, Vagevuur, nog tot en met 7 mei volgend jaar te zien. NRC gaf ook hier vier sterren en de Telegraaf kopte: ‘De expositie Vrijheid, Vetes, Vagevuur in het Fries Museum toont een boeiende wereld die een tv-serie waardig is.’ De tentoonstelling is gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten over de samenleving van het noorden in de volle en late middeleeuwen. Het AVROTROS programma Historisch Bewijs dook in de mythe van het zwaard van Grutte Pier. Kijkers kregen antwoord op de vragen: komt de datering van het zwaard overeen met de tijd waarin Pier leefde? En is het gigantische zwaard van 2 meter 13 en 6,6 kilo echt gebruikt in de strijd? De uitslag: Ja en ja! In het depot werden dit jaar ook fysieke resten van polsstoksperen gevonden. De eigenaardige voorwerpen, voorheen gedetermineerd als ‘reiskandelaars’, blijken de voetjes te zijn van polsstoksperen. Deze ontdekking geeft meer duidelijkheid geeft over de bijzondere geschiedenis van de Friezen. Waar À la campagne een grote groep kunstliefhebbers uit het hele land trok, wordt Vrijheid, Vetes, Vagevuur goed bezocht door geschiedenisliefhebbers.

premiére vaandeldrager in fryslân

Een van de hoogtepunten van 2022 was de ‘première’ van het schilderij De Vaandeldrager (1636) van Rembrandt. Dit topstuk, aangekocht door de Nederlandse Staat met steun van de Vereniging Rembrandt en het Rijksmuseum Fonds, startte zijn landelijke tour dit voorjaar in het Fries Museum en dat trok veel persaandacht. Het Fries Museum was een logisch startpunt, vanwege de speciale band die Rembrandt met Friesland had, gezien zijn huwelijk met de Friezin Saskia Uylenburgh.

hedendaagse kunst als spiegel van de maatschappij

Van een heel andere orde maar niet minder indrukwekkend is het werk van de Kosovaarse kunstenaar Petrit Halilaj (1986), te zien op de derde etage. Intieme, persoonlijke ervaringen liggen aan de basis van Halilajs werk, maar het raakt tegelijkertijd aan bredere, maatschappelijke onderwerpen zoals vrijheid en identiteit, de (her)waardering van verhalen en erkenning van LGBTQI+. Het museum toonde ook werk van Mai van Oers (Uden, 1953) en stukken uit de eigen hedendaagse collectie, waaronder recente aanwinsten en niet eerder vertoond werk. Tijdens Arcadia presenteerde het museum de tentoonstelling Fertile Grounds: een nieuwe blik op Friese veenweide met Christien Meindertsma. Drie zalen waren ingericht als dynamisch laboratorium waar bezoekers met elkaar in gesprek gingen. Friezen, boeren, politici, natuurliefhebbers en experts bogen zich over een centrale vraag: welke toekomst zie jij voor het Friese veenweidegebied? In de hal van het museum was bovendien de installatie Swiet/Swit te zien van De Onkruidenier. Dit kunstenaarscollectief verbleef op uitnodiging van kunsthuis SYB in Friesland voor een residency en deed onderzoek naar de oneindige verbondenheid tussen zoet en zout in ons lichaam en in het landschap. Bezoekers konden zelf aan de slag en de eetbare waterplantjes in waterbassins van zuurstof en licht voorzien. In de gratis toegankelijke hal zijn regelmatig tentoonstellingen van initiatieven uit de regio te zien. Zo was er een expositie van Kunstbende en toonden jongeren van expertise-en behandelcentrum Fier hun beeldhouwwerken met bijbehorende verhalen over trauma, verdriet en angst, maar ook over herstel, zelfacceptatie en vertrouwen. In het kader van Bevrijdingsdag 2022 ging het Fries Verzetsmuseum op zoek naar Friese Bevrijdingsrokken. De rok, gemaakt van in de oorlog bewaarde lapjes stof en versierd met geborduurde herinneringen, werd een symbool voor de naoorlogse eenheidsgedachte, collectieve (rouw)verwerking en vrouwenemancipatie. De rokken en verhalen waren te zien in de hal van het museum en zijn nog altijd online te bekijken op friesverzetsmuseum.nl/bevrijdingsrok.

kinderen en jongeren laten zich inspireren

Het museum ontwikkelt speciale onderwijsprogramma’s zodat Friese kinderen en jongeren, ongeacht hun sociaaleconomische situatie, het museum kunnen bezoeken. In de tentoonstelling À la Campagne eigenden duizenden kinderen en jongeren zich de impressionistische werken toe middels een uitdagende opdracht en in Vrijheid, Vetes, Vagevuur maakten ze kennis met hun eigen wortels. Petrit Halilaj liet hen nadenken over hoe je wordt wie je bent en hoe je in je eigen omgeving geschiedenis kunt onderzoeken en daar nieuwe verhalen en verbeeldingen van kunt maken. Een belangrijk middel om nieuwe bezoekers te trekken, zijn de terugkomkaartjes die leerlingen meekrijgen. Dat leidt soms dezelfde dag nog tot een bezoek met gezinsleden, nadat een leerling met enthousiaste verhalen thuis is gekomen. De langdurige samenwerking met MBO scholen in Friesland leidt met regelmaat tot indrukwekkende resultaten, ook dit jaar weer. In Vrijheid, Vetes, Vagevuur staat een nauwgezette – werkende – reconstructie van een blijde, een enorm middeleeuws wapentuig, gemaakt door studenten en docenten van ROC Friese Poort in Sneek. Studenten van de opleiding docent Theater van de NHL Stenden Hogeschool maakten voor hun projectestage theatrale interventies bij de tentoonstellingen Taus Makhacheva en Petrit Halilaj, en trokken daarmee veel publiek. De verbinding met deze museale context is voor veel stagiaires zo sterk dat we ze vaak weer treffen, als docent, met in hun kielzog een nieuwe generatie leerlingen en studenten.

inclusieve activiteiten

Er kwamen ook veel kinderen en jongeren met hun ouders of grootouders naar het museum. Zij deden bijvoorbeeld mee aan de gratis vakantieworkshops of volgden een familiespoor door een tentoonstelling. In oktober organiseerde het museum samen met de museumfederatie Fryslân de Coole Kidsnacht: een groot succes met bijna 500 bezoekers. Het museum organiseert met regelmaat activiteiten voor doelgroepen die normaal niet snel een museum bezoeken. De openingsdagen van de tentoonstellingen waren voor iedereen gratis toegankelijk en hadden bovendien een feestelijk activiteitenprogramma. De speciale Dungeons & Dragons avond was in no time uitverkocht. Het museum bood ook verdieping middels rondleidingen en lezingen. De thema’s van de hedendaagse tentoonstellingen waren zeer geschikt voor maatschappelijke discussies. Tijdens de finissage van tentoonstelling van de Russische Taus Makhacheva gaven experts en slavisten rondleidingen, zetten ze de tentoonstelling in historisch en actueel perspectief en gingen zij in gesprek met bezoekers. Een bezoeker schreef over de video Tightrope, waarin we een koorddanser kunstwerken zien verplaatsen over een koord tussen twee bergen: “Ontzettend beklemmend omdat het ongelofelijk dichtbij komt met wat er nu in Oekraïne gebeurt. Wie maakt de keuze om de kunstwerken te verplaatsen en hoe en waarheen? Het koord benadrukt het risico en de kwetsbaarheid van kunst.” Het museum is blij met de rol die het kan vervullen voor kwetsbare groepen in de samenleving. Samen met organisaties als Vluchtelingenwerk, Kwadrantgroep en de MuseumPlusBus kon het museum het leven voor velen net een beetje mooier maken.

friese collectie in beweging

Het museum beheert zijn collectie van meer dan 200.000 voorwerpen in het duurzame Kolleksjesintrum Fryslân. De hele collectie is inmiddels gedigitaliseerd. Er wordt doorlopend onderzoek gedaan en gewerkt aan de registratie, zodat deze bruikbaar en relevant blijft voor Fryslân en daarbuiten. Om het voor andere musea makkelijker te maken om objecten uit de collectie van het Koninklijk Fries Genootschap te lenen, is dit jaar een sterk vereenvoudigde bruikleenovereenkomst afgesloten. Vanuit een scherp collectieprofiel en verzamelbeleid worden ook werken toegevoegd, zoals dit jaar een vroeg schilderij van Piet Mondriaan. Het gaat om een portret van het Friese echtpaar Egbert Roels Kuipers en Jantje Tjeerds Wiegersma. Mondriaan schilderde het portret in 1901, jaren voor hij zijn kenmerkende abstracte stijl in rood, geel en blauw ontwikkelde. Het portret is nog tot en met 4 juni 2023 te zien in de tentoonstelling Herenigd door Mondriaan. Het museum verwierf bovendien het werk Winter in Friesland van Christoffel Bisschop. In 2023 is een grote tentoonstelling te zien over de invloedrijke schilder en zijn vrouw Kate. Het Fries Museum en het Fries Verzetsmuseum sloten dit jaar ook met een aantal sleutelstukken aan bij verschillende vensters van de Canon van Nederland. De Canon, in eerste instantie opgesteld ten behoeve van het onderwijs, gaat over culturele en historische voorwerpen, gebeurtenissen en personen die de samenleving belangrijk genoeg vindt om aan deze en komende generaties en nieuwe inwoners mee te geven. We zijn trots dat acht collectiestukken nu zijn opgenomen in de Canon van Nederland.

groen en inclusief

Het museum is sinds begin dit jaar aangesloten bij het Koploperproject, een initiatief van Toerisme Alliantie Friesland, Circulair Friesland, Ynbusiness, de Provincie Fryslân en DZyzzion. Om van verduurzaming een serieus speerpunt te maken is binnen het museum een projectleider duurzaamheid aangesteld, die in 2022 onderzoek deed naar de verschillende mogelijkheden en een actieplan opstelde. Bovendien is er een interne werkgroep gestart die doorlopend voorstellen aandraagt voor circulaire en milieuvriendelijke initiatieven en alternatieven: van inkoop van materialen en diensten tot hergebruik bij tentoonstellingsbouw. Het museum heeft ook een interne werkgroep op het gebied van diversiteit en inclusie en is aangesloten bij Musea bekennen Kleur. In het voorjaar onderzochten leerlingen van groep 8 van IKC Prins Constantijn hun eigen culturele diversiteit in relatie tot de rol van het Fries Museum in de samenleving. Zij ontdekten samen met ons hoe de lessenreeks De kunst van het doorgeven van Musea Bekennen Kleur doorontwikkeld kan worden.

economische impact

Naast de maatschappelijke en culturele impact, zorgde het museum ook voor significante economische effecten. 61.000 mensen kwamen dit jaar speciaal voor het Fries Museum naar Friesland en bleven hier 18.000 nachten slapen. Ze gaven in totaal bijna €6 miljoen uit aan eten, drinken, winkelen en andere activiteiten. Er werden die jaar 1.600 veelal positieve artikelen geschreven over het museum, met een advertentiewaarde van €3,6 miljoen. Met publicaties bij tentoonstellingen, zoals het boek bij Vrijheid, Vetes, Vagevuur, genereert het museum niet alleen meer eigen inkomsten, maar blijft kennis ook bewaard voor de volgende generaties.