Wybrand & de verdwenen kinderen

Portretten kunnen door de eeuwen heen meerdere keren van eigenaar wisselen, waardoor de identiteit van de afgebeelde persoon op een gegeven moment is vergeten. Sommige schilderijen belanden in museale collecties, terwijl andere via de kunsthandel of veilinghuizen in particulier bezit komen. Af en toe staan in oude veilingcatalogi afbeeldingen die ons helpen bij het traceren van deze werken. Zo kocht het Rijksmuseum in 1900 een portret van een jongen met een kolfbal en -stok uit 1631, destijds toegeschreven aan portretschilder Dirck Dirckz Santvoort.ii (afb. 1) Twee jaar later werd in Antwerpen een kinderportret door Albert Cuyp geveild.iii De luxe catalogus bevatte ook een afbeelding van het schilderij, waardoor we weten hoe dit ventje eruitziet. (afb. 2) De huidige verblijfplaats van dat schilderij is echter onbekend.iv Het portret doet sterk denken aan het exemplaar in het Rijksmuseum: beide jongetjes hebben een kolfstok en bal, en dragen een outfit met zigzagstrepen. Het mannetje in het Rijksmuseum kijkt naar rechts, terwijl de jongen uit Antwerpen naar links kijkt. Ook de afmetingen van de schilderijen komen nagenoeg overeen, wat er ook op wijst dat de werken oorspronkelijk als pendanten bij elkaar hoorden. Beide portretten moeten dan ook door dezelfde kunstenaar zijn geschilderd. In 1903 werd het jongetje in het Rijksmuseum aan Wybrand de Geest toegeschreven, en die toeschrijving lijkt stilistisch gezien juist.v Ergens in de negentiende eeuw, of misschien nog eerder, zijn de broertjes van elkaar gescheiden. Dat kan door vererving in verschillende familietakken, of misschien pas bij een veiling. De namen van de jongens blijven vooralsnog onbekend.  

In de zeventiende eeuw maakten portretten, vooral bij de adel, deel uit van een galerij waarin een familie haar afstamming liet zien. Portretten van jonge kinderen benadrukten de voortzetting van de adellijke lijn en tonen dat de huidige generatie haar plicht vervulde: het voortbrengen van nageslacht.vi Op deze portretten dragen de kindjes stijve, statige kleding. Soms hebben ze speelgoed in de hand, maar hun houding laat vooral de voorbereiding op het volwassen leven zien. 

Het is dan ook logisch dat alle kinderen binnen een gezin een eigen portret kregen. Van Susanna van Burmania is bijvoorbeeld een kinderportret bewaard gebleven. (afb. 3) Wybrand schilderde haar in 1634 op vijfjarige leeftijd. Haar broer Jarich moet eveneens zijn geportretteerd. Dit weten we dankzij een boedelinventaris uit 1693 waarin niet alleen Susanna’s kinderportret wordt vermeld maar ook dat van haar broer: ‘[…] een kint synde de heer Jarich van Burmania’.vii Ongetwijfeld is ook Wybrand gevraagd om hem te schilderen. De verblijfplaats van dit werk is echter niet bekend.  

Door de vele kinderportretten die van Wybrand bewaard zijn gebleven, rijst de vraag of hij zijn eigen kroost ook op kinderleeftijd heeft geschilderd. Samen met zijn vrouw Hendrickien Ulenburgh kreeg hij drie jongens en twee dochters. Maar de portretten zijn niet overgeleverd en in archieven is geen bewijs te vinden dat ze inderdaad hebben bestaan. Als Wybrand zijn telgen afzonderlijk heeft geschilderd, zullen de portretten net zoals de broertjes met kolfstokken, bepaalde kenmerken gemeen hebben zoals eenzelfde formaat. 

Wybrand de Geest staat in de kunstgeschiedenis bekend als een begenadigd kinderportretschilder. Hierdoor worden goed geschilderde, maar niet gesigneerde portretten in de kunsthandel regelmatig aan hem toegeschreven. Een sobere achtergrond, een geblokte marmeren vloer en de statische houding van het kind zijn elementen die vaak geassocieerd worden met zijn werk. (afb. 4) Om met zekerheid vast te stellen of een kinderportret echt door Wybrand de Geest is geschilderd, is grondige studie nodig. Een nauwkeurige analyse van de schilderstijl en herkomst kan uitsluitsel geven, maar het blijft een uitdaging voor kunsthistorici.